In de Utrechtse Dom klonk een concert van het "Chorus of Civilisations".
Ik kreeg voor aanvang het woord. Hieronder een weergave van mijn betoog:
U gaat luisteren naar muziek uit Arabische, Turkse, Koerdische, Armeense, Joodse en Byzantijse bron. Het wordt een bijzonder concert, en zo is het ook aangekondigd: het is een getuigenis van de harmonie waarin mensen van uiteenlopende etnische en religieuze achtergronden samen kunnen leven.
Toen ik erover las dacht ik: we worden erin geluist. Het klinkt interessant natuurlijk: een plek zo dichtbij Syrië waar niet gevochten maar gezongen wordt. Maar is het nu juist niet een groot probleem dat wij als westerlingen veel te makkelijk onrust, oorlog en chaos in het Midden-Oosten versimpelen tot conflict tussen religies?
Ik moet denken aan de mensen in Cyprus met wie ik een project op wilden zetten. Ze waren ziek van buitenstaanders die dachten dat het probleem in Cyprus speelde tussen Christenen en Moslims.
Ook denk ik aan Palestijnse musici die zo moe waren om uit te leggen dat religie eigenlijk niet ter zaken doet in het Israëlische conflict, dat er ook Palestijnse joden zijn, dat het vanzelfsprekend is om te leven in een cultuur met verschillende religies .
De marketingman van het koor heeft goed begrepen dat wij in het Westen weinig weten hoezeer steden in het Midden-Oosten zoals Damascus, Aleppo, Ramallah, Amman en natuurlijk Jeruzalem uit een bonte verzameling culturen, tradities en geloven bestaan. Antakya is daar ook een mooi voorbeeld van. Dat deze culturen samenleven en ook samen zingen is prachtig, maar gelukkig niet zo zeldzaam als de aankondiging wil doen geloven.
Het beeld dat we vaak krijgen van de Arabische wereld is dat het een groot Moslimrijk is dat regelmatig heftig reageert op provocaties vanuit het Westen, zoals cartoons en nu weer een slechte film.
Maar als je beter leest, zie je dat er op plekken van onrust ook andere zaken spelen, zoals armoede, onderdrukking en economische uitzichtloosheid. Etnische en religieuze verschillen zijn een prachtige dekmantel voor politieke agenda’s. Als je het slim speelt, kun je de onvrede die ergens heerst ombuigen, manipuleren, verergeren en zo grote groepen mensen op de been krijgen die voor chaos zorgen. Of die tegen een regime, een religie of buitenlandse bemoeizucht protesteren.
Ik ben benieuwd hoeveel conflicten, rellen en demonstraties er zouden zijn als er geen kansarme, werkeloze en ongetrouwde jongemannen mee konden doen. En ik ben benieuwd hoe saai het nieuws zou zijn als de rellen alleen verklaard mochten worden vanuit werkelijke oorzaak en niet vanuit een anekdotische aanleiding. Dan blijkt het gebrek aan een perspectief op een plek in de maatschappij een gedeelde factor te zijn bij zoveel onrust. Intolerantie tegenover andere religies blijkt dan geen oorzaak van een gevecht, maar een symptoom van uitzichtloosheid.
Vanavond zal dit koor er niet in slagen alle spanningen tussen culturen en religies weg te zingen. Maar wij kunnen wel degelijk een bijdrage aan leveren aan het streven naar Vrede, en dat is door nieuwsgierig te blijven. Verder te kijken dan een krantekop lang is. Contact te maken met op het oog afstandelijke en complexe problemen zoals de situatie in Syrië of in de Palestijnse Gebieden. Ik durf te voorspellen dat je nieuwsgierigheid beloond zal worden op onverwachte wijze, want zodra je verder kijkt en dichter bij een conflictgebied komt, zie je behalve meer ellende ook meer schoonheid. Je ziet hoe kleine, persoonlijke uitingen van cultuur en traditie een enorme rijkdom bezitten. Vanuit een dergelijke betrokkenheid kun je een conflict benaderen vanuit waarlijke interesse en respect.
Het is zeldzaam dat mensen uit een welvarend en vreedzaam land als Nederland zich kunnen bemoeien met een andere cultuur zonder belerend of zelfs kleinerend over te komen. Het is zaak ons oordeel te vertragen, conclusies zo lang mogelijk uit te stellen en intussen het contact tussen culturen te versterken.
Als je iets over conflict wilde leren vandaag had je ook het acht uur journaal kunnen kijken. Dat zou nu ongeveer voorbij zijn. Je hebt gekozen voor iets tragers. Door vanavond ons mond te houden en te luisteren brengen we de ander een stukje dichterbij.
Enkele fragmenten van het optreden
Een trailer van de documentaire over het Chorus of Civilisations
